Zaburzenia odżywiania – charakterystyczne objawy, przyczyny powstania i sposoby leczenia

Obsesja na punkcie jedzenia, myśli krążące wokół pokarmów, ich wielkości, wpływu na wagę i kształt ciała. Objadanie się, choć przecież nie jest się głodnym. Albo przeciwnie – odmawianie sobie pożywienia, choć żołądek aż kurczy się z głodu. Każdy może czasem doznać takich objawów. O ile są sporadyczne i przemijają szybko, nie trzeba się przejmować. A jeśli trwają dłużej i mają coraz gorsze skutki? Mogą świadczyć o zaburzeniach odżywiania.

Czym są zaburzenia odżywiania

Odchudzanie się w obecnych czasach to powszechne zachowanie. Wiele osób na pewnym etapie
swojego życia chce pozbyć się nadmiaru kilogramów. Nie szokuje też odwrotne postępowanie –
rzucanie się na jedzenie, szalone objadanie się. W końcu okazja goni okazję: spotkania towarzyskie,
urodziny, święta sprzyjają nadmiernej konsumpcji.

Trudno utrzymać szczupłą sylwetkę, kiedy dobrobyt jest wszechobecny, produkty spożywcze niemal
same wpadają do wózków sklepowych, lodówka zwykle oferuje znacznie więcej niż światło, a na
każde spotkanie obowiązkowo przynosi się przekąski. Stąd nie dziwi fakt, że epizody
charakterystyczne dla zaburzeń odżywiania doznaje tyle osób. Jak więc stwierdzić, czy pewne
symptomy mieszczą się jeszcze w normie, czy raczej nadszedł czas na wizytę u specjalisty? Najpierw
poznajmy nazwy zaburzeń według trzech najpopularniejszych klasyfikacji.

Rodzaje zaburzeń odżywiania według klasyfikacji ICD-10, ICD-11 i DSM-5

ICD-10

1. Jadłowstręt psychiczny – anorexia nervosa (F50.0)
2. Jadłowstręt psychiczny atypowy (F50.1)
3. Żarłoczność psychiczna – bulimia nervosa (F50.2)
4. Atypowa żarłoczność psychiczna (F50.3)
5. Przejadanie się związane z innymi czynnikami psychologicznymi (F50.4)
6. Wymioty związane z innymi czynnikami psychologicznymi (F50.5)
7. Inne zaburzenia odżywiania się (F50.8)
8. Zaburzenia odżywiania się, nieokreślone (F50.9).

ICD-11

1. Jadłowstręt psychiczny – anorexia nervosa (6B80)
2. Bulimia – bulimia nervosa (6B81)
3. Zaburzenie z napadami objadania się (6B82)
4. Zaburzenia odżywiania polegające na unikaniu lub ograniczaniu przyjmowania pokarmów (6B83)
5. Pica (6B84)
6. Zaburzenie przeżuwania pokarmu (6B85)
7. Inne określone zaburzenia karmienia lub odżywiania (6B8Y)
8. Zaburzenia odżywiania się lub odżywiania, nieokreślone (6B8Z).

DSM-5

1. Anoreksja psychiczna: 
   • postać z napadami objadania się/przeczyszczania (307.1)
   • postać ograniczająca (307.1)

2. Bulimia psychiczna (307.51)
3. Napadowe objadanie się (307.51).
4. Pica (307.52)
5. Zaburzenie przeżuwania (307.53)
6. Zaburzenie z unikaniem/ograniczeniem przyjmowania pokarmu (307.59)
7. Inne zaburzenie karmienia lub odżywiania się – np. atypowa anoreksja psychiczna, bulimia psychiczna o innej częstotliwości, zespół jedzenia nocnego, zaburzenie z przeczyszczaniem (307.59)
8. Nieokreślone zaburzenie karmienia lub odżywiania się – pacjent nie spełnia wszystkich kryteriów innych zaburzeń odżywiania (307.50).

Charakterystyczne objawy

Anoreksja (anorexia nervosa)

Anoreksja to lęk, poczucie winy, obsesja i pęd do perfekcji. To poszukiwanie straconego dzieciństwa i niewinności.

Judith Fathallah, Chuda

Łatwo ją rozpoznać ze względu na charakterystyczne objawy. Największe żniwo zbiera wśród młodych dziewcząt w okresie dojrzewania i młodych kobiet, choć zdarza się (i to coraz częściej) u młodych mężczyzn. Sporadycznie dotyka dzieci lub dojrzałe kobiety w okresie menopauzalnym.

Osoba z anoreksją myśli, że jest gruba – za gruba nawet wtedy, kiedy wszystkie wskaźniki i osoby mówią jej zupełnie coś innego. A niska waga i szczupła sylwetka są najważniejsze dla jej samooceny.

Chory na anoreksję człowiek obsesyjnie myśli o swoim wyglądzie. Poświęca wiele godzin dziennie na analizowaniu swoich kształtów: „za grubych” ud, „za tłustych” pośladków i „zbyt szerokiej” talii oraz „obrzydliwego” brzucha. Ma silne przekonanie o swojej racji. Nikt i nic nie jest w stanie go zapewnić, że waży odpowiednio. Pacjent wciąż chce widzieć mniej kilogramów, stojąc na wadze. W lustrze zawsze patrzy na osobę zbyt grubą.

Do tego dochodzi psychiczny ból, że nikt nie rozumie jego problemów. Czuje się więc osamotniony i pozbawiony wsparcia. Poczucie niskiej wartości i braku samoakceptacji zamyka go coraz częściej w domu. Towarzyskie spotkania męczą, są źródłem krępujących pytań i zainteresowania wyglądem, więc chory ich unika. A to droga do kolejnych zaburzeń np. lękowych czy depresji.

Wybuchy rozpaczy, przytłoczenie zadaniami do wykonania (żeby schudnąć, trzeba ćwiczyć, liczyć kalorie itp.), brak satysfakcji z codziennych zajęć, czyli emocjonalny kołowrotek, może prowadzić do najgorszych skutków.

Dlaczego anoreksja jest tak niebezpiecznym, ciężkim zaburzeniem?
Ponieważ drastycznie wpływa na funkcjonowanie człowieka.
Tak drastycznie, że osoby zmagające się z anoreksją zbyt często przedwcześnie umierają.

Choroba celebrytów

Modelki i modele, piosenkarki i piosenkarze, aktorki i aktorzy stanowią wzór do naśladowania dla milionów fanów. Presja, życie w biegu i codzienność pod ostrzałem fleszy skutkuje anoreksją u wielu celebrytów. Nicole Richie, Calista Flockhart, Victoria Beckham, Mary-Kate Olsen, Christina Ricci, Lily-Rose Depp, Demi Moore, Iza Miko, Taylor Swift – znani, podziwiani, ubóstwiani. Przyznali się do choroby. Niektórzy po to, by przestrzegać przed jej niszczącymi działaniami.

Między sławnymi znalazła się Isabelle Caro – francuska modelka. Jej nie udało się wygrać z okrutną chorobą. Miała tylko 28 lat. Biorąc udział w specjalnej kampanii „No anorexia”, zdążyła ostrzec innych przed tym niszczącym zaburzeniem.

Jednak to tych nieznanych, nieotoczonych wianuszkiem sławy osób, cierpiących w zaciszu własnego domu, jest znacznie więcej. Cierpią, boją się, głodzą, choroba niszczy ich ciało i psychikę, powoli umierają. Jeśli sami lub ich bliscy w porę zauważą objawy, nie zlekceważą ich, skierują się po pomoc, są w stanie uratować życie. Dlatego warto przyjrzeć się tym objawom.

Pacjent z anoreksją (podstawowe objawy): 

• dąży do obniżenia masy ciała – unika jedzenia, mocno ogranicza przyjmowanie pokarmów, 
• prowokuje wymioty, przyjmuje leki, środki przeczyszczające i moczopędne,
• wykonuje skrajnie wyczerpujące ćwiczenia, 
• poświęca nadmierną ilość czasu na myślenie o swojej wadze,
• ma zaburzone wyobrażenie własnego ciała – choć ciało jest mocno wychudzone, pacjent czuje się zbyt gruby (neguje niską wagę),
• kształtuje samoocenę pod wpływem wagi i kształtu ciała, ale ta ocena jest zaburzona, zniekształcona.

Inne, fizyczne, objawy anoreksji:

• wskaźnik masy ciała (BMI) poniżej 17,5,
• szybka utrata masy ciała, 
• niedożywienie,
• osłabienie,
• mniejsza tolerancja zimna,
• niskie ciśnienie krwi, 
• niska temperatura ciała, 
• groźna dla życia arytmia serca, 
• opóźnienie wzrostu kości,
• łamliwość włosów i paznokci,
• anemia,
• brak menstruacji u dziewcząt,
• brak rozwoju narządów płciowych u chłopców,
• spadek potencji i zainteresowań seksualnych u mężczyzn,
• zahamowanie wzrostu w przypadku młodszych pacjentów.

Zachowania, które powinny wzmóc czujność:

• wypluwanie jedzenia do chusteczki,
• obsesyjne liczenie kalorii,
• zbyt długie, rozwleczone w czasie przeżuwanie,
• jedzenie tylko niskokalorycznych potraw,
• ciągłe wymawianie się od jedzenia, 
• rezygnacja z wieczornych posiłków,
• zbyt częste mówienie „nie jestem głodny”,
• drażliwość w tematach okołojedzeniowych,
• zostawianie na talerzu większości porcji,
• częstsze picie wody, herbat ziołowych, zielonych, czerwonych,
• odmawianie śniadania w domu, ale proszenie o pieniądze na posiłek do kupienia poza domem,
• ubieranie się warstwowo,
• zażywanie aspiryny,
• dosypywanie do posiłków pikantnych przypraw,
• niechęć do jedzenia w towarzystwie.

Choroby/zaburzenia dające takie same lub podobne objawy (szczególnie utrata wagi i łaknienia)	Choroby/zaburzenia mogące towarzyszyć anoreksji (i komplikować diagnozę oraz leczenie)
nowotwory, choroby wątroby, infekcje, schizofrenia, zaburzenia jelitowe.	zaburzenie depresyjne, zaburzenie z napadami paniki, agorafobia, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, używanie substancji psychoaktywnych

Poważne skutki nieleczonej anoreksji: 

skrajne niedożywienie i wyniszczenie organizmu prowadzące do śmierci.

Jeśli dojdę do 32, będę chciała ważyć 29. Gdybym ważyła cztery kilo, chciałabym zejść do dwóch.

Jedyna liczba, która tak naprawdę by mnie zadowoliła to 0. 

Laurie Halse Anderson, Motyl

Bulimia (bulimia nervosa)

Młodsza „siostra” anoreksji, gdyż często pojawia się, kiedy stan przy anoreksji ulega poprawie. Bywa, że „siostry” zamieniają się kolejnością. Dotyka głównie kobiet, ale w starszym niż przy anoreksji wieku. 

Osoba z bulimią potrafi w ciągu dnia zjeść podwójną, a nawet potrójną, dawkę kalorii. A bywa, że jeszcze więcej. Nie jest w stanie nad tym zapanować. Brakuje jej hamulca. Nie delektuje się posiłkiem z bliskimi przy stole. Po prostu pochłania jedzenie. Potem czuje wyrzuty sumienia, więc zwraca posiłek w toalecie. Swoje zachowanie trzyma w sekrecie przed bliskimi. Wstydzi się go. Jedzenie – wyrzut sumienia – zwracanie posiłku – ulga – świadomość zachowania – wstyd. Koło się zamyka.

Chory na bulimię człowiek potrafi zachować prawidłową wagę, ale jego samoocena jest zależna od wyglądu ciała. Martwi się, że przytyje. Ma obniżone poczucie własnej wartości, nie godzi się z tym, co widzi w lustrze. 

Traktowanie ciała zwykle odzwierciedla stan psychiczny: osoba z bulimią przeżywa stany lękowe, miewa epizody depresyjne, nie radzi sobie ze stresem. Żeby sobie jeszcze jakoś „pomóc”, sięga po alkohol lub narkotyki. Bywa, że sięga po ostateczność – samobójstwo.

Nie tylko przeciętni ludzie narażeni są na zaburzenia bulimiczne. Niektóre znane osoby przyznały się, że zmagały się z bulimią. Wiedzą, jakich szkód może narobić ta choroba i ostrzegają przed nią innych. 

Geri Halliwell, piosenkarka, wyznała: Ciągle martwiłam się, że przytyję. Chwilami jadłam bez opamiętania, potem czułam się grubo i zmuszałam się do wymiotów. To było okropne. W walce pomógł jej Robbie Williams.

Lindsay Lohan, aktorka, wspomina: Leżałam krzycząc i wyrzucając z siebie jedzenie. Byłam tak umęczona, bolała mnie głowa i brzuch, nie mogłam nawet pójść się umyć. To było straszne.

Księżna Diana zmagała się z depresją i bulimią. W wywiadzie mówiła: Robisz to sobie, ponieważ twoja samoocena jest na niskim poziomie i nie uważasz, że jesteś godna lub wartościowa. Wypełniasz żołądek cztery lub pięć razy dziennie – niektórzy robią to częściej – i daje to poczucie komfortu. (…) Musisz zrozumieć, że kiedy masz bulimię, bardzo się siebie wstydzisz i nienawidzisz siebie.

Beata Pawlikowska ma za sobą trudną drogę, o której opowiada w swoich książkach i mediach społecznościowych, dając nadzieję innym: Przeszłam przez anoreksję i bulimię, ciągle wpadałam w różne uzależnienia. Ale gdzieś głęboko w głębi duszy wierzyłam w to, że mogę być wolna i szczęśliwa. Tak długo szukałam wyjścia z labiryntu, aż w końcu je znalazłam.

Jak przy anoreksji, dostrzeżenie objawów i zwrócenie się po pomoc do specjalisty jest najlepszym początkiem drogi do wyzdrowienia. Jakie są zatem objawy bulimii?

Pacjent z bulimią (podstawowe objawy): 

• ma częste, nawracające epizody napadowego objadania się – pochłania duże porcje w krótkich odstępach czasu, aż do nieprzyjemnego uczucia przesytu,
• stosuje skrajne metody przeciwdziałania skutkom przyjętego pokarmu: prowokuje wymioty, nadużywa środków przeczyszczających, stosuje okresowe głodówki, intensywnie (skrajnie) ćwiczy, zażywa leki hamujące łaknienie, robi lewatywy, przyjmuje preparaty tarczycy lub środki moczopędne; jeżeli jest cukrzykiem, może przestać brać insulinę,
• stale jest zaabsorbowany jedzeniem,
• czuje, że nie kontroluje żywienia siebie – jest niezdolny do zaprzestania jedzenia lub jego ograniczenia,
• nadmiernie koncentruje się na kontrolowaniu swojej wagi i sylwetki, jego samoocena jest uzależniona od wyglądu i wagi ciała,
• chorobliwie boi się otyłości,
• zwykle ma prawidłową wagę albo nadwagę (ale nie otyłość).

Inne, fizyczne, objawy bulimii:

• starte szkliwo na dolnych zębach, 
• próchnica na skutek działania kwasu żołądkowego,
• obrzęk ślinianek,
• hemoroidy,
• otarcia, rany na dłoni,
• uszkodzenia przełyku,
• osłabienie, 
• zgaga, problemy jelitowe,
• wrzody,
• uszkodzenie serca na skutek poważnej utraty płynów organicznych i zachwiania równowagi elektrolitów.

Zachowania, które powinny wzmóc czujność:

• częste korzystanie z łazienki tuż po posiłkach,
• drażliwość w tematach okołojedzeniowych,
• niechęć do jedzenia w towarzystwie.

Poczucie wstydu, niepokoju i bezradności w następstwie tych epizodów zwykle ich przytłacza. Nic więc dziwnego, że wiele osób cierpiących na bulimię, cierpi również na ciężką depresję.

Martin E.P. Seligman, Psychopatologia

Choroby/zaburzenia dające takie same lub podobne objawy (przejadanie się)	Choroby/zaburzenia mogące towarzyszyć bulimii (i komplikować diagnozę oraz leczenie)
zaburzenia neurologiczne, schorzenia górnego odcinka przewodu pokarmowego	zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe, problemy z kontrolą impulsów i używaniem substancji, zaburzenie depresyjne z cechami atypowymi

Poważne skutki nieleczonej bulimii: 

zaburzenia elektrolitowe i powikłania somatyczne (tężyczka, napady padaczkowe, zaburzenia rytmu serca, osłabienie mięśni), potem znaczny spadek masy ciała, anoreksja, autoagresja, depresja, pęknięcie żołądka, nowotwór krtani i przełyku.

Napadowe objadanie się

Osoba z tym zaburzeniem spożywa ogromne ilości jedzenia w szybkim tempie i ma poczucie utraty kontroli nad żywieniem. Do napadów dochodzi u niej, gdy doznaje lęku lub przygnębienia. A potem z powodu objadania się czuje wstyd, więc ukrywa problem, ale nie kompensuje tego zachowania ćwiczeniami czy wymiotami jak w bulimii.

Pacjent z tym zaburzeniem:

• ma niekontrolowane napady objadania się,
• tworzy sobie specjalne warunki (plan dnia, gromadzenie jedzenia w nietypowych miejscach) do tego, żeby mieć możliwość objadania się,
• nie lubi jeść w towarzystwie,
• czuje obrzydzenie i wyrzuty sumienia z powodu napadów,
• stosuje diety, tworzy rytuały związane z jedzeniem,
• skupia się nadmiernie na swoim wyglądzie i wadze,
• ma niskie poczucie wartości.

Inne, zwykle wtórne, objawy napadowego objadania się:

• problemy z utrzymaniem stałej wagi,
• bóle żołądka, zaparcia, inne problemy jelitowe,
• słabsza koncentracja.

Zachowania, które powinny wzmóc czujność:

• niechęć do jedzenia w towarzystwie,
• nadmierne „kombinowanie” z dietami, pokarmami. 

Choroby/zaburzenia dające takie same lub podobne objawy (objadanie się)	Choroby/zaburzenia mogące towarzyszyć napadowemu objadaniu się (i komplikować diagnozę oraz leczenie)
zaburzenia nastroju, bulimia, anoreksja, zwykła nadwaga, zespół Pradera-Williego, zatrucie kanabinolami	zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe, problemy z kontrolą impulsów i używaniem substancji, zaburzenie depresyjne z cechami atypowymi

Poważne skutki nieleczonego napadowego objadania się: 

otyłość, inne zaburzenia i choroby somatyczne.

Pica 

Dotyczy przede wszystkim małych dzieci i kobiet w ciąży. Często cierpią na nią dzieci ze spektrum autyzmu i osoby z upośledzeniem intelektualnym. Polega na regularnym spożywaniu substancji, które nie nadają się do spożycia, np. ziemi, kredy, plastiku, piasku, papieru, mąki, mydła.

Możliwe niebezpieczne skutki: zatrucie (np. ołowiem), pasożyty, niedrożność jelit, zadławienia.

Podobne objawy pojawiają się:

• przy niedoborach pokarmowych, 
• w prawidłowym zachowaniu rozwojowym (dzieci w 2. roku życia), 
• w zaburzeniach psychotycznych,
• w niektórych praktykach kulturowych.

Zaburzenie przeżuwania 

Charakterystyczne dla dzieci zaczynających jeść stałe pokarmy i dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Polega na celowym i powtarzającym się cofaniu, a potem żuciu/zjadaniu wcześniej połkniętego pokarmu.

Możliwe skutki: brak przyrostu masy ciała, niedożywienie, podatność na choroby.

Zaburzenie z unikaniem przyjmowania pokarmu (ARFID)

Pacjent – zwykle dziecko poniżej 12. roku życia – je za mało, ale nie ma zaburzonej samooceny jak w anoreksji. Nie wykazuje zainteresowania jedzeniem, sprawia wrażenie, że nigdy nie jest głodny. Zwykle je tylko kilka preferowanych produktów. Na ogół te kilka produktów muszą mieć te same: smak, strukturę, wygląd, a nawet opakowanie, żeby osoba z tym zaburzeniem je zjadła.

Często dotyczy osób ze spektrum autyzmu i tych z zaburzeniami sensorycznymi.

Możliwe skutki: niedożywienie organizmu.

Ortoreksja 

Choć jeszcze nie została wpisana do klasyfikacji zaburzeń odżywiania, to warto zwrócić na nią uwagę, gdyż pojawia się coraz częściej.

Zdarza się, jeżeli dążenie do zdrowego odżywiania staje się obsesją. Osoba z tym zaburzeniem eliminuje coraz więcej produktów żywnościowych – na liście nadających się według niej do jedzenia widnieje ich z czasem niewiele. Coś, co w zamyśle miało przyczynić się do utrzymania zdrowia i zgrabnej sylwetki, może doprowadzić do wyniszczenia organizmu. Przez takie ograniczenia łatwo doprowadzić do braków składników odżywczych, minerałów i witamin niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania.

Kiedy udać się po pomoc do specjalisty

Na początek warto zbadać następujące kryteria i nie zwlekać z pomocą, jeśli odpowiedzi twierdzące się pojawią choćby w tylko jednym punkcie:

Liczba objawów: 

Czy ostatnio wyraźnie się zwiększyła? Czy objawy pojawiają się częściej niż sporadycznie? Czy trwają od jakiegoś czasu? 

Poziom emocjonalny: 

Czy osoba, której to dotyczy, lub jej bliscy odczuwają cierpienie albo niepokój z powodu objawów?

Funkcjonowanie: 

Czy objawy wpływają negatywnie na funkcjonowanie w społeczeństwie – w rodzinie, w pracy, w szkole? 

Następstwa: 

Czy z powodu objawów zdarzyło się coś niebezpiecznego/niepokojącego, np. próba samobójcza, agresywne zachowanie?

Przyczyny

Z pewnością przyczyny powstania zaburzeń odżywiania wymagają jeszcze wielu badań. Trudno wskazać tę jedną, konkretną. Zwykle kilka czynników składa się na to, aby takie zaburzenie powstało.

Czynniki genetyczne i biologiczne

Ponieważ skłonność do obsesji, lęków i perfekcjonizmu jest determinowana genetycznie, to te czynniki są coraz częściej brane pod uwagę jako przyczyny zaburzeń odżywiania. Zwłaszcza że tam, gdzie pojawiły się zaburzenia odżywiania, wcześniej w rodzinie występowały przypadki depresji czy zaburzeń lękowych.

Możliwą przyczyną jest również nieprawidłowe funkcjonowanie podwzgórza, lecz nie do końca wiadomo, czy tę stwierdzaną podczas badań anomalię zaliczać do przyczyn, czy skutków.

Podobny problem (przyczyna czy skutek?) leży w podniesionym poziomie hormonu stresu i hormonu odpowiedzialnego za uczucie głodu w przypadku bulimii.

Czynniki socjologiczne i kulturowe

Młoda, wchodząca nazbyt szybko w wiek dojrzewania osoba lub osoba z nadwagą jest szczególnie podatna na nacisk kulturowy i presję środowiska. Łatwo o wypaczenie obrazu własnego ciała, gdy z każdej strony bombardują wizerunkami szczupłych, zgrabnych, „idealnych” kobiet. Ona też chce być taka szczupła. Od tego uzależnia akceptację siebie. Stąd prosta droga do anoreksji.

Pojawia się nadmierny samokrytycyzm. Chęć sprostania współczesnym ideałom. A jak się nie uda? To nadchodzi lęk i nieustanny stres. I te przerażające wyrzuty sumienia. Jedzenia nie można kontrolować – jest wciąż dostępne. Zje, zwróci, zje, zwróci. Potem to już nawyk. Stąd prosta droga do bulimii.

Przyczyny zaburzeń odżywiania najczęściej da się powiązać z czynnikami biologicznymi i społeczno-kulturowymi. Ale specyficzne mechanizmy psychologiczne i cechy osobowościowe też mają znaczenie.

Czynniki psychologiczne

Niskie poczucie wartości, nadmierna ambicja, perfekcjonizm, lęk przed dorosłością i podejmowaniem życiowych decyzji, przed zwiększającą się odpowiedzialnością – gdy nie są na czas zauważone, mogą stwarzać poważne ryzyko nabawienia się zaburzeń psychicznych, w tym odżywiania.

Do zaburzeń może prowadzić nadmierna kontrola rodzicielska, bo dziecko, a nastolatek w szczególności, chce czuć większą niezależność. Jedzenie stwarza możliwości – jako jedyny obszar życia, które dziecko kontroluje w zupełności.

Nie brakuje przypadków, kiedy anoreksja pojawia się w wyniku molestowania seksualnego. Dlaczego? Osoba molestowana dąży do zniekształcenia wizerunku własnego ciała albo chce zapanować nad takim aspektem życia, nad jakim jest w stanie. Może też chcieć zwrócić w ten sposób na siebie uwagę rodziców. 

Związane z zawodem / trybem życia

Pewne zawody i dyscypliny sportowe są związane z ryzykiem zaburzeń odżywiania (szczególnie anoreksji): balet, łyżwiarstwo figurowe, taniec, modeling, gimnastyka artystyczna – ze względu na wymagania bezwzględnego utrzymania szczupłej sylwetki, dużej samodyscypliny i skłonności do poświęceń.

Leczenie

Psychoterapia – niezbędna w procesie leczenia zaburzeń odżywiania

To głównie terapie behawioralna i poznawcza pomagają rodzinie ograniczyć objawy osoby z zaburzeniem odżywiania. O sukcesach terapii możemy mówić szczególnie w przypadku bulimii i napadowego objadania się. Trudniejsza w leczeniu jest anoreksja, która wymaga wyjątkowej cierpliwości i ostrożności.

Terapeuta uczy rozpoznawać czynniki, które wyzwalają reakcje objadania się, uczy kontrolować ilości pokarmów, wprowadzać do diety produkty, przed jedzeniem których pacjent czuje lęk, pomaga rozpoznawać i jednocześnie zmieniać szkodliwy sposób podejścia do jedzenia, wagi i postrzegania ciała.

Leczenie farmakologiczne – wspomaga terapię w niektórych przypadkach

Chociaż najważniejsza w przypadku zaburzeń odżywiania jest psychoterapia, niekiedy dobrym wyjściem okazuje się podanie leków. Leki przeciwdepresyjne ułatwiają uczestnictwo w psychoterapii i zmianę nawyków żywieniowych, a neuroleptyki pomagają pacjentowi bardziej panować nad zachowaniami obsesyjno-kompulsyjnymi. 

Ze względu na to, że zaburzenia odżywiania mają istotny wpływ na organizm, koniecznością jest zadbanie o równowagę w organizmie (dostarczenie odpowiednich składników odżywczych). Mogą być potrzebne leki hormonalne i suplementy. 

Warto nawiązać współpracę z dietetykiem, który pomoże ustawić bezpieczną dietę – osoba wychudzona nie może przybierać na wadze zbyt szybko.

Hospitalizacja – czasem niezbędne

W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie szpitalne. Tu pojawia się problem: ze względu na to, że pacjenci i ich rodziny często zaprzeczają problemowi lub umniejszają jego wagę, trudno namówić ich na ten sposób. Hospitalizacji wymagają pacjenci z bardzo niskim BMI, w bardzo złym stanie fizycznym i psychicznym.

Terapia rodziny

Niezależnie, czy osobą chorą jest dziecko, nastolatek, czy osoba dorosła, problem dotyka całej rodziny, która powinna zaangażować się w proces leczenia.

Trzeba uważać z porzuceniem terapii zbyt szybko, nawet jeśli pacjent zbliżył się do prawidłowej wagi, ponieważ istnieje duże ryzyko nawrotu choroby. Terapia musi trwać na tyle długo, aby ugruntować prawidłowe nawyki. Nawet wtedy, gdy dłuższy czas wszystko wydaje się układać dobrze, kontrola co kilka lat ma rację bytu. To szczególnie ważne, gdy w zaburzeniu główną rolę grają predyspozycje osobowościowe.

Leczenie powikłań

Jeżeli zaburzenie doprowadziło do innych chorób somatycznych bądź psychicznych, proces leczenia wydłuża się i wymaga specjalistycznej opieki.

Statystyki

• Około 70 milionów osób na całym świecie cierpi na jakiś rodzaj zaburzenia odżywiania.
• Niestety około 6% przypadków kończy się śmiercią – z wyniszczenia organizmu lub w wyniku śmierci samobójczej.
• To kobiety przodują w zaburzeniach odżywiania – około 5-10% przypadków tych zaburzeń stanowią mężczyźni, ale w ostatnich latach obserwuje się tendencję wzrostową.
• Anoreksja dotyczy kilku procent ogółu, zwykle kobiet między 14. a 18. rokiem życia, przy czym występuje tendencja do obniżania się wieku.
• Bulimia występuje u około 1% kobiet i 0,1% mężczyzn, przypada zwykle na wiek między 18. a 24. rokiem życia.
• Anoreksja zajmuje niechlubne I miejsce w rankingu najwyższej śmiertelności wśród zaburzeń psychicznych.
• Najczęściej występującym zaburzeniem odżywiania jest zaburzenie z napadami objadania się – 1,9% kobiet i 0,3% mężczyzn.
• Dane wskazują, że około 13% osób przed 20. rokiem życia doświadczyło zaburzeń odżywiania.

Dekalog rodzica lub opiekuna osoby z zaburzeniem odżywiania:

1. Nie ignoruj – nieleczone zaburzenie odżywiania może mieć skutek śmiertelny.
2. Nie oskarżaj – objawy wskazują, że to nie wymysły, nie fanaberia, lecz zaburzenie.
3. Nie przezywaj „chudziną”, „obżartuchem”, „niejadkiem” – dla osoby chorej to nie są zwykłe słowa, lecz określenia z mocnym ładunkiem emocjonalnym.
4. Nie kontroluj nadmiernie – osiągniesz efekt odwrotny do zamierzonego.
5. Nie powtarzaj „po prostu zjedz to / nie jedz tego” – dla osoby z zaburzeniem odżywiania nie ma nic „prostego” w jedzeniu.
6. Zachowaj cierpliwość – to pomoże osobie chorej łagodzić negatywne emocje.
7. Dbaj o równowagę atmosfery podczas posiłków – ani nie celebruj ich nadmiernie, ani nie obniżaj ich znaczenia.
8. Nie traktuj jedzenia jako kary, ani jako nagrody – jedzenie powinno być naturalną częścią życia człowieka, nie kartą przetargową.
9. Nie obwiniaj chorego ani siebie – poczucie winy tylko spotęguje problemy, nie pomoże w ich rozwiązaniu.
10. Uczestnicz w terapii zgodnie z zaleceniem specjalisty. 

Bibliografia

1. Martin E.P. Seligman, Elaine F. Walker, David L. Rosenhan, Psychopatologia, Warszawa: Zysk i S-ka, 2003.
2. Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny pod red. prof. Adama Bilikiewicza, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006.
3. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Vesalius, Kraków 2000.
4. James Morrison, DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016.

Książki, które łączą solidne podstawy merytoryczne z lekką i przyswajalną formą zebrałam w liście najlepszych książek o zaburzeniach odżywiania. Miłej lektury!