Osobowość borderline – co to jest?

Borderline to zaburzenie osobowości charakteryzujące się burzliwymi i niestabilnymi relacjami z innymi ludźmi, gwałtowną zmiennością nastrojów, impulsywnością oraz problemami ze stabilnym postrzeganiem siebie. Zachowania, które składają się na to zaburzenie, powtarzają się i nie zmieniają pod wpływem doświadczeń, tak jak u innych osób.

Ludzie z zaburzeniem osobowości borderline cechują się szybkim i nieprzewidywalnym przechodzeniem z jednej emocji do drugiej. W jednej chwili mogą wydawać się bardzo szczęśliwi, żeby zaraz wybuchnąć złością. Tak jak łatwo jest im przeskakiwać z emocji na emocję, tak obraz siebie i tego kim są oraz czym się interesują zmienia się równie dynamicznie. 

Ciągłe zmiany w zakresie życia osobistego, relacji z innymi ludźmi, które oscylują od idealizacji do nienawiści, karuzeli emocji, a także ciągłe uczucie braku satysfakcji składają się na obraz osoby miotanej od jednej skrajności do drugiej.

Jeżeli mówimy o całościowym obrazie zaburzenia borderline i w jaki sposób można go najłatwiej scharakteryzować to mógłby być to huragan, który krąży po wszystkich obszarach życia i sieje spustoszenie.

Borderline jest jak huragan, który krąży po wszystkich obszarach życia i sieje spustoszenie.

Osobowość borderline jest coraz częściej określona, obok osobowości narcystycznej, jako osobowość naszych czasów. Szacuje się, że na to zaburzenie cierpi od 1,6% do nawet 6% populacji. Jest to też najczęściej diagnozowane zaburzenie osobowości.

Inne określenia na zaburzenie osobowości borderline, funkcjonujące w języku polskim to osobowość z pogranicza lub osobowość (typu) borderline. W języku angielskim zaburzenie to funkcjonuje jako Borderline Personality Disorder (BPD).

Objawy borderline

Do diagnozy zaburzenia osobowości borderline stosuje się jedną z dwóch klasyfikacji: DSM

V (opracowaną przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne) oraz ICD-10 (opracowaną przez Światową Organizację Zdrowia).

Według DSM V, występuje dziewięć głównych objawów zaburzenia osobowości borderline:

  1. Dramatyczne próby uniknięcia odrzucenia przez drugą osobę.
  2. Burzliwe, niestabilne i podlegające ciągłym zmianom związki z innymi ludźmi.
  3. Niestabilny, chwiejny obraz własnego ja i trudności w określeniu własnej tożsamości.
  4. Impulsywność w takich obszarach, jak: wydatki, seks, substancje psychoaktywne.
  5. Nawracające destruktywne zachowania, groźby samobójcze lub samookaleczenia.
  6. Zmienne reakcje emocjonalne spowodowane zmieniającym się nastrojem.
  7. Uporczywe uczucie pustki.
  8. Nieodpowiednie zachowania, poczucie gniewu i problemy w panowaniu nad nim.
  9. Związane ze stresem niestałe irracjonalne wyobrażenia lub objawy rozpadu osobowości o dużym nasileniu.
borderline wybuch emocji
Osoby z osobowością borderline miotane są często przez silne emocje.

Aby zdiagnozować zaburzenie osobowości borderline należy spełnić co najmniej pięć na dziewięć objawów. Wstępne rozpoznanie możne zrobić wykonując test na osobowość borderline.

Z kolei Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10 wymienia następujące objawy osobowości borderline:

  1. Niepewny obraz siebie i swoich wewnętrznych preferencji.
  2. Uwikłanie w intensywne i niestabilne związki interpersonalne, które nierzadko prowadzą do kryzysów emocjonalnych.
  3. Podejmowanie przesadnych wysiłków w celu uniknięcia porzucenia,  groźby o charakterze autoagresywnym.
  4. Przewlekłe poczucie pustki.

Występowanie dwóch z powyższych objawów może świadczyć o występowaniu typu impulsywnego osobowości borderline, podczas gdy występowanie trzech lub czterech objawów – typu granicznego.

Zaburzenie osobowości borderline objawia się między innymi: powtarzającym się schematem niestabilnych związków z innymi ludźmi, próbami uniknięcia porzucenia, niepewnym obrazem siebie, nieustannymi próbami uniknięcia odrzucenia, impulsywnością, niestabilnością emocjonalną i chronicznym poczuciem pustki.

Borderline jest co raz częściej diagnozowana przez psychologów klinicznych, jednak rozpoznanie może utrudniać fakt, że zaburzenie to współwystępuje często z innymi zaburzeniami np. zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym lub depresją.

Diagnoza borderline według DSM V

W amerykańskiej klasyfikacji DSM V zaburzenie osobowości typu borderline (graniczne) o numerze 301.83 jest charakteryzowane jako stały wzorzec zachowań, który polega przede wszystkim na niestabilności emocjonalnej, dużej impulsywności, zmienności w związkach interpersonalnych oraz problemem ze stabilnym postrzeganiem siebie.

Aby zdiagnozować osobowość borderline osoba musi spełniać co najmniej 5 spośród 9 objawów:

1. Dramatyczne próby uniknięcia odrzucenia przez drugą osobę.

Osoby z borderline są jak dzieci zagubione w wielkim hipermarkecie, panikują i silnie przeżywają każdą nawet najmniejszą oznakę tego, że bliska osoba może je opuścić.

Lęk przed rozstaniem jest cały czas bardzo silny i mocno wpływa na relacje z drugą osobą. Nie ma tutaj miejsca na autonomiczne funkcjonowanie, osoba z zaburzeniem jest jakby sklejona z partnerem i chce żeby był on cały czas dla niej dostępny.

Wydawałoby się, że nawet w związku naturalne jest spędzanie czasu również samotnie. Jednak osoba z borderline odbiera to jako możliwą oznakę niestabilności w związku, czuje dyskomfort i zabiega o każdą chwilę razem mimo, że jest to oczekiwanie nie do spełnienia.

Chwile samotności wzbudzają silny lęk i nakręcają spiralę myśli, o tym co robi partner i czy przypadkiem nie oddalił się na dłużej i że powinien już nawiązać kontakt. Niedostępność partnera może być od razu odbierana jako wycofanie bliskości, negatywne zachowanie, na które również trzeba szybko i dramatycznie zareagować.

2. Związki z innymi można opisać jako burzliwe, niestabilne i podlegające dużym zmianom od uznawania partnera za ideał po jego zupełną dewaluację.

Jest to objaw, który najczęściej jest kojarzony z osobowością borderline. Związki osób z borderline są niezwykle dynamiczne, zmieniające się z prędkością zupełnie nieadekwatną w stosunku do normalnego rozwoju związków, których poszczególne etapy są rozciągnięte w czasie.

Kiedy osoba z borderline zauważy najmniejszą oznakę (prawdziwą czy wyimaginowaną), że partner nie okazuje jej wystarczającej uwagi może bardzo szybko wpaść w szał, zacząć krzyczeć, zrobić awanturę czy obrazić się i okazywać niezadowolenie. Nawet najmniejszy symptom opuszczenia lub nieuwagi może urosnąć u osób z borderline do gigantycznych rozmiarów.

Obraz partnera bardzo silnie oscyluje na cienkiej linii między skrajnym uwielbieniem i idealizacją, a zupełnym deprecjonowaniem go. Trudno jest ten obraz ustabilizować i ujednolicić, jest on chwiejny i zależny od sytuacji, bardzo czarno-biały. Albo partner jest doskonały i spełnia potrzeby albo przeistacza się w złą osobę, która zawodzi i posiada same wady.

Osoby z borderline są jak magnes o dwóch przeciwstawnych ładunkach. Z jednej strony bardzo pragną mieć kogoś bardzo blisko i szukają usilnie relacji z drugą osobą, a z drugiej ich gwałtowne, trudne zachowania odpychają innych, co skutecznie uniemożliwia zaspokojenie tej potrzeby.

3. Niestabilny, chwiejny obraz własnego Ja, trudności w określeniu własnej tożsamości.

Stabilna osobowość krystalizuje się i przyjmuje stałą formę już na początku wczesnej dorosłości. W późniejszym wieku mamy już wykształcony obraz tego kim jesteśmy, co lubimy, jakie zachowania nam odpowiadają, a jakie nie, co lubimy robić i jakie są nasze zainteresowania.

W przypadku osób z borderline określenie tego wszystkiego, co składa się na to kim jesteśmy, jest bardzo rozproszone i cały czas niestabilne. Pacjenci z borderline starają się podjąć różne aktywności i plany dotyczące kariery czy wartości, ale są to często zapożyczenia od kogoś innego. Szybko się nudzą i zmieniają obszar zainteresowań często na coś, co przynosi innym sukces czy zadowolenie. Niestety najczęściej okazuje się, że nie jest to coś czego szukają lub nie są w stanie osiągnąć takiego poziomu zadowolenia jak inni.

Są osoby, które dotknięte tym zaburzeniem świetnie radzą sobie na studiach czy w pracy i są szanowanymi pracownikami, jednak nie jest to kategoria, która zapewnia im poczucie tego kim są.

4. Impulsywność, prezentowana w co najmniej dwóch obszarach, która stwarza możliwe zagrożenie np. wydatki, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślna jazda.

Dorosłe osoby, w przeciwieństwie do dzieci potrafią odraczać gratyfikację i hamować reakcje, które w oczywisty sposób prowadzą do różnych zagrożeń czy są szkodliwe. Czasami oczywiście zdarza się, że ludzie wypijają o jedną lampkę za dużo czy przekraczają dozwoloną prędkość na drodze. Natomiast są to zdarzenia sporadyczne, które niosą również za sobą refleksję odnośnie konsekwencji naszych działań.

Natomiast osoby dotknięte zaburzeniem borderline często i lekkomyślnie podejmują działania i zachowania, które mają bardzo niebezpieczne konsekwencje. Wachlarz ryzykownych zachowań jest bardzo szeroki: od niebezpiecznej jazdy samochodem, nadużywania substancji psychoaktywnych, objadania się, aż po przygodny seks czy wydawanie wszystkich pieniędzy.

Zachowania te są najczęściej odpowiedzią na rozłąkę lub odrzucenie ze strony drugiej osoby i trudno jest je zahamować. Czasem wydaje się, że osoby te wpadły w trans i podejmują te działania pod wpływem chwili. Zachowania te są niejednokrotnie spektakularne i niepokojące dla bliskiego otoczenia.

Osoba z zaburzeniem osobowości borderline podejmuje zachowania nie licząc się zupełnie z konsekwencjami, które mogą jeszcze bardziej wpłynąć negatywnie na jej samopoczucie i emocje.

5. Nawracające zachowania, groźby samobójcze lub samookaleczenia.

Objaw ten również jest najczęściej kojarzony z osobowością z pogranicza. Pacjenci borykający się z borderline często odczuwają silne emocje, które trudno jest im okiełznać i znaleźć adekwatny sposób ich ustabilizowania. W takich chwilach ich działania mogą okazać się bardzo impulsywne i prowadzić do samouszkodzeń. Obrażenia ciała pomagają im w destrukcyjny sposób pokonać przez chwilę lęk, strach, złość i poczucie beznadziejności.

Czasami są to zachowania rozpaczliwe i ostentacyjne, których celem jest przywrócenie utraconego związku i zwrócenie uwagi bliskiej osoby czy zmiana zachowania otoczenia. Zdarzają się przypadki, w których osoba komunikuje się z partnerem i grozi, że skoczy pod pociąg czy samookaleczy się, kiedy ten od niej odejdzie.

Zachowania destrukcyjne mogą stać się łatwym i szybkim sposobem na odreagowanie emocji, które przynoszą chwilową ulgę lub nawet zadowolenie. Okaleczenia mogą prowadzić do wyrzutu w mózgu neuroprzekaźników odpowiedzialnych za dobre samopoczucie jak na przykład beta endorfin – peptydów opioidowych.

6. Zmienność reakcji emocjonalnych spowodowana zmieniającym się nastrojem (drażliwość, lęk które trwają do kilku godzin)

Każda osoba przeżywa różne stany emocjonalne, które są naturalnym wyposażeniem człowieka. Zmiany nastroju i emocji są obecne w odpowiedzi na wiele sytuacji, które wydarzają się w codziennym życiu. Mimo to przeważnie nastrój jest ustabilizowany w przeciągu całego dnia na pewnym poziomie, który ma niewielkie fluktuacje.

Osoby z borderline również przeżywają wachlarz emocji, ale ich zmienność w czasie jest bardziej natężona i nieregularna. Emocje osoby potrafią w przeciągu paru godzin przejść od lęku do złości aż po irytację i panikę. Osoby dotknięte borderline są cały czas narażone na emocjonalną huśtawkę, która bardzo utrudnia im funkcjonowanie.

Jedną z funkcji emocji jest regulacja naszego zachowania, niestety w przypadku zaburzenia borderline emocje często są nieadekwatne do danej sytuacji. A więc, co za tym idzie, nie spełniają często swojego przeznaczenia i popychają do szybkich, impulsywnych reakcji. To tak jakby emocje były rollercoasterem, który cały czas zmienia swoje położenie i prędkość.

Pacjenci z borderline rzadko miewają dobry nastrój, który jest najczęściej jedynie krótkim przerywnikiem w paśmie złego samopoczucia.

7. Uporczywe poczucie pustki.

Osoby z borderline zmagają się z poczuciem, że są samotni, odizolowani i beznadziejni. Uczucie to jest niekiedy porównywane przez pacjentów do pustej puszki, w której odbija się echo. Echo nie jest jednak ich odbitym głosem ale głosem innych, którzy wskazują im jak mają żyć, zachowywać się i funkcjonować. Są zależni i zmienni w zależności w jakim otoczeniu się aktualnie znajdują.

8. Nieodpowiednie zachowania, poczucie gniewu i problemy w panowaniu nad nim (częste wybuchy złości, utrzymujący się gniew).

Pacjenci z borderline często mają trudność z opanowaniem swoich afektywnych reakcji. Emocją, która wybija się na pierwszy plan jest złość.

Emocjonalna burza z piorunami może nadejść w zasadzie w każdej chwili, jest nagła, nieprzewidywalna i bardzo intensywna. Przyczyną takiego stanu jest najczęściej poczucie utraty kontroli, poczucie przyparcia do muru i możliwość, że bliska osoba w jakiś sposób się oddali. Wybuchy złości są dla osoby z borderline trudne do opanowania. Potrafią szybko wpadać w taki stan i nie reagują na sygnały z otoczenia, które próbują jakoś odpowiedzieć na sytuację. Zarówno początek jak i koniec wyrzutu emocji jest bardzo trudny dla osoby dotkniętej borderline. Z jednej strony emocje bardzo szybko wzbierają i są w zasadzie nie do opanowania, a dodatkowo wyładowanie ich na kimś przysparza wiele negatywnych konsekwencji.

9. Związane ze stresem niestałe irracjonalne wyobrażenia lub objawy rozpadu osobowości o dużym nasileniu.

Depersonalizacja czyli zmienione odczuwanie siebie, również może mieć miejsce w zaburzeniach borderline, zwłaszcza podczas doświadczania silnego, intensywnego stresu. Są to stany krótkotrwałe, które można pomylić ze stanami psychotycznymi. Osoba może wydawać się zupełnie odrealniona i nawet pamiętać zupełnie inaczej konkretne sytuacje i wydarzenia.  

Diagnoza borderline według ICD-10

W klasyfikacji zastosowanej przez Światową Organizację Zdrowia ICD-10 osobowość chwiejna emocjonalnie podzielona jest na dwa typy:

  • Typ graniczny osobowości borderline
  • Typ impulsywny osobowości borderline

Aby zdiagnozować typ graniczny osobowości borderline, muszą wystąpić co najmniej trzy objawy. Natomiast, aby określić typ impulsywny wystarczą co najmniej dwa, spośród następujących kryteriów:

  1. Niepewny obraz siebie i swoich wewnętrznych preferencji.
  2. Uwikłanie w intensywne i niestabilne związki interpersonalne, które nierzadko prowadzą do kryzysów emocjonalnych.
  3. Podejmowanie przesadnych wysiłków w celu uniknięcia porzucenia,  groźby o charakterze autoagresywnym.
  4. Przewlekłe poczucie pustki.

Przyczyny borderline

Nie istnieje jedna przyczyna rozwoju osobowości borderline. U podłoża tego zaburzenia leży najprawdopodobniej złożony związek czynników społecznych (np. wczesne relacje z rodzicami lub opiekunami, trudne doświadczenia z dzieciństwa), biologicznych (np. regulacja w wydzielaniu neuroprzekaźników, aktywność systemów mózgowych, budowa mózgu) i genetycznych (niektóre cechy osobowości związane z borderline, takie jak impulsywność lub niestabilność emocjonalna, mogą być dziedziczone).

W literaturze wymienia się jednak kilka przyczyn, które mogą mieć kluczowy wpływ na rozwój tego zaburzenia.

Relacje z rodzicami

Najbardziej znane jest podejście, które mówi o wczesnej deprywacji potrzeb przez najbliższych opiekunów. Rodziny osób z borderline są często w jakimś stopniu dysfunkcjonalne i nieczułe na wymagania, potrzeby jakie stawiają im dzieci. 

Matki pacjentów z rozpoznaniem borderline są przez nich opisywane jako konfliktowe, mało empatyczne, emocjonalnie nieobecne i nie reagujące czule na pojawiające się problemy. Ojcowie często są fizycznie lub emocjonalnie nieobecni i nie angażujący się w wychowanie. 

Takie postawy rodziców mogą tłumaczyć wykształcenie się ogromnego lęku przed opuszczeniem w dorosłości u osób dotkniętych borderline, a także poczucia niestabilności. Osoby te nie miały w dzieciństwie warunków do wytworzenia bezpiecznej, ciepłej relacji z opiekunem, co jest podstawowym wyposażeniem każdego dziecka. Dzięki takiej relacji dzieci zyskują poczucie bezpieczeństwa i mogą na tej podstawie budować relacje z innymi. Jest to jakby pierwotny szablon, którą przykładają do innych znajomości. 

W sytuacji kiedy dziecko nie ma warunków do wykształcenia bezpiecznej więzi trudno jest mu budować stabilny obraz własnej tożsamości, która jest bezpieczną przystanią w różnych trudnych, stresowych sytuacjach. Ponad to jako osoba dorosła cały czas poszukuje osoby, która zaspokoi jej podstawowe potrzeby, które nie były zaopiekowane w dzieciństwie. Rozpaczliwie szuka obecności drugiej osoby i jej pełnego zaangażowania. 

Trudne lub traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa

Wiele prac, których podstawą są badania retrospektywne pokazuje, że osoby dotknięte zaburzeniem często doświadczyły wielu trudnych i nierzadko traumatycznych doświadczeń w dzieciństwie. Mowa tutaj nie tylko o zaniedbywaniu przez rodziców, ale także o tak trudnym doświadczeniu, jak molestowanie seksualne. Wiele dzieci z których, wyrastają dorośli z borderline są często wykorzystywane emocjonalnie, fizycznie i seksualnie.

Oczywiście trzeba zaznaczyć, że badania oparte na opisach pacjentów, którzy wracają wspomnieniami do przeszłości mogą być nieco zniekształcone czy wyolbrzymione. A więc, nie można wyciągnąć prostego uogólnienia, że osobowość borderline zawsze wiąże się z jakąś formą traumy z dzieciństwa.

borderline oziębłość emocjonalna rodziców dzieciństwo
Trudne doświadczenia w dzieciństwie i oziębłość emocjonalna rodziców mogą mieć wpływ na rozwój zaburzenia borderline.

Czynniki biologiczne

Jeżeli chodzi o biologiczne podstawy osobowości z pogranicza to badacze wyróżniają takie obszary mogące mieć znaczenie dla zaburzenia jak: regulacja w wydzielaniu neuroprzekaźników, aktywność systemów mózgowych oraz budowa mózgu. Podobnie jak w przypadku depresji osoby z borderline mają obniżony poziom serotoniny, neuroprzekaźnika odpowiedzialnego między innymi za nastrój, sen oraz regulację zachowania. W zaburzeniu borderline obserwuje się również zmniejszoną aktywność obszarów w mózgu, które są odpowiedzialne za hamowanie reakcji. Stąd też może się brać u osób dotkniętych borderline trudność w kontroli impulsów i zachowań dysfunkcyjnych.

Czynniki genetyczne

Wiele uwagi badacze poświęcili również na badaniu czynników genetycznych, które mogą być częścią odpowiedzi na pytanie, gdzie leży geneza borderline. W badaniach dowiedziono, że cechy osobowości silnie związane z borderline, takie jak impulsywność oraz niestabilność emocjonalna mogą być dziedziczone. Co oznacza, że mając rodziców z takimi dominującymi cechami można się spodziewać, że również u dzieci będą one uwidocznione w zachowaniu. 

Oczywiście nie można wyciągnąć wniosku, że ktoś rodzi się z osobowością borderline. Natomiast pewne cechy temperamentalne takie jak nadwrażliwość na bodźce z otoczenia czy intensywność reakcji w wieku dziecięcym są związane z takim samym wachlarzem cech w dorosłości. Ciekawym odkryciem są również badania, które wykazały, że osoby, które są nosicielami krótkiego allelu 5-HTTLPR, który jest promotorem transportu serotoniny przejawiają najwyższy poziom cech borderline.

Leczenie borderline

Od leczenia przede wszystkim oczekujemy, że będzie skuteczne i doprowadzi nas do pełnego zdrowia. W przypadku osobowości borderline trzeba przeformułować rozumienie leczenia jako procesu, który daje szansę na poprawę funkcjonowania, a nie wyleczenie z zaburzenia. Terapia jest najczęściej połączeniem psychoterapii oraz interwencji farmakologicznych zaproponowanych przez lekarza psychiatrę.

Psychoterapia

Najskuteczniejszą, chociaż długotrwałą metodą leczenia osobowości borderline jest psychoterapia. Wśród różnych podejść terapeutycznych szczególnie wyróżnia się terapię DBT opracowaną przez dr Linehan, popartą wieloma badaniami naukowymi. Skrót oznacza dialektyczną terapię behawioralną (odmiana terapii poznawczo-behawioralnej CBT), która jest ustrukturyzowaną formą terapii szczególnie pomocną w problemach z osobowością. Polega ona na dokonaniu zmian w zachowaniu osoby w taki sposób, aby było ono bardziej funkcjonalne i odpowiednie do sytuacji. Podczas terapii zwraca się również uwagę na naukę akceptowania siebie, sposoby regulacji emocji, a także w jaki sposób zwiększyć kompetencje w relacjach międzyludzkich. Kolejnym podejściem terapeutycznym, którego pozytywne wyniki leczenia zostały uznane naukowo jest Terapia Schematu. Celem tej terapii jest dotarcie do głęboko zakorzenionych schematów zachowania, myślenia czy odczuwania. Wykształciły się one w dzieciństwie na podstawie potrzeb, które były niezaspokojone. W dorosłości aktywują się w trudnych sytuacjach i są destrukcyjne.

Farmakologia

Alternatywą bądź równoczesną metodą, która może być włączana podczas psychoterapii jest farmakologia. Chociaż jest to metoda budząca kontrowersje wśród specjalistów ze względu na bardzo różną skuteczność. Niektóre objawy towarzyszące osobowości borderline takie jak np. impulsywność, depresja czy huśtawka nastroju można zredukować odpowiednimi lekami.

Typy osobowości borderline

Niektórzy badacze wyróżniają 4 odmiany osobowości borderline (z pogranicza):

  • osobowość z pogranicza zniechęcona – jest uległa, bardzo oddana i kurczowo trzyma się bliskiej osoby; przerastają ją nawet drobne życiowe sprawy, ma poczucie bezradności
  • osobowość z pogranicza autodestrukcyjna – może wykazywać większą tendencję do samobójstw niż inne typy, jest skupiona wewnętrznie na sobie i kieruję swoją złość na siebie, trudne uczucia dusi w sobie ale czasami wybucha na zewnątrz
  • osobowość z pogranicza impulsywna – stara być się w centrum uwagi, jeżeli w niej nie jest może stawać się drażliwa, kapryśna i spięta
  • osobowość z pogranicza drażliwa – łatwo się obraża  i zwykle jest z czegoś niezadowolona, zazdrości innym i potrafi szybko wybuchnąć złością

Statystyki

Według statystyk wśród pacjentów, którzy są już w procesie leczenia około 10% do 20% cierpi na zaburzenie osobowości borderline.  W populacji ogólnej szacuje się, że występowanie tego zaburzenia może się wahać od około 1,6% aż do prawie 6%.

Bibliografia

  1. Paul T. Mason, Randi Kreger. Borderline. Jak żyć z osobą o skrajnych emocjach. GWP, 2019.
  2. Theodore Millon, Roger Davis. Zaburzenia Osobowości we Współczesnym Świecie. Instytut Psychologii Zdrowia PTP, 2005.
  3. Lidia Cierpiałkowska, Emilia Soroko. Zaburzenia osobowości: problemy diagnozy klinicznej. Wydawnictwo Naukowe UAM, 2017.
  4. Jerold J. Kreisman, Hal Straus. Nienawidzę cię! Nie odchodź! Zrozumieć osobowość borderline. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018.
  5. Marsha M. Linehan. Zaburzenie osobowości z pogranicza. Terapia poznawczo-behawioralna. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010.

Książki, które łączą solidne podstawy merytoryczne z lekką i przyswajalną formą zebrałam w liście najlepszych książek o borderline. Miłej lektury!